'We zien dat dat het een echt leerjaar is geweest. Voor alle mensen die betrokken zijn bij de uitvoering van de Wet zorg en dwang (wzd) in een ambulante setting. Voor zorgprofessionals vanuit verschillende disciplines, voor projectleiders en beleidsmensen, maar ook de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en NZa leren met ons vanuit de praktijk mee. Kijken en werken langs de lijnen van zelfbeschikkingsrecht en onvrijwillige zorg in de geest van de wet in een thuissituatie is echt nieuw. Er waren nog geen structuren of systemen waarop teruggevallen kon worden.'

'In het verpleeghuis kenden we al de Wet Bopz (bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen), waar de Wzd de opvolger van is. Maar in de wijk kenden we die niet. We moesten dus echt iets nieuws uitvinden. En waar de ene praktijktuin begon met het optuigen van een crisisaanpak voor de regio, startte de andere regio vanuit zorgprofessionals en de bestaande zorg en samenwerking. Nu zien we een fase waarin de invalshoeken samen komen en de tuinen van elkaars proces leren en ook kunnen overnemen. De puzzel wordt steeds completer.'

'Waar vaak begonnen werd met ‘we gaan het stappenplan organiseren’ is het in vrijwel alle praktijktuinen veranderd naar ‘hoe geven we vorm aan zelfbeschikkingsrecht van onze cliënten’. In de praktijktuinen gaat het bijna altijd om goede zorg voor mensen met dementie, die je thuis wilt ondersteunen. En zorgprofessionals zien en merken dat je er veel eerder bij moet zijn en samen met de cliënt moet optrekken als je gedwongen zorg wilt voorkomen. In crisis ben je te laat om een relatie met iemand of de naasten op te bouwen. In de wijk gaat het erom dat je de samenwerking versterkt met het netwerk van  cliënten en professionele betrokkenen zoals een begeleider of huisarts, de samenwerking te versterken. Vroegsignalering, Advanced Care Planning, preventie: het komt allemaal voorbij. In alle praktijktuinen zijn de betrokken zorgorganisaties en zorgprofessionals bezig die beweging te maken.'

'Wanneer je echt gaat werken met de Wzd, is niet het stappenplan het doel, maar de zelfbeschikking van mensen. En dan ontstaat er een andere dynamiek. Het stappenplan in de Wzd is in feite een neerslag van goed professioneel handelen en in noodsituaties. De begeleiding en zorg is er om mensen goed te behandelen en te begeleiden en dus onvrijwillige zorg te voorkomen. Dan heb je het over preventie, vroegsignalering en over het werken door domeinen heen.

Je botst op alles wat we al jaren weten: de verkokering. Zeker in wijken waar grote groep ouderen zijn, zien we dat er andere zaken nodig zijn. Dan heb ik het over domeinoverstijgend mogen handelen, de inzet van WMO- dagbestedingen en vervoer. Maar ook eenvoudig berichtenverkeer en faciliteiten om samen in de wijk te leren. De begeleiding en zorg van kwetsbare ouderen thuis die dementie ontwikkelen, kan in samenwerking met de cliënt en familie/mantelzorg goed vorm krijgen. Het vereist een soepel samenwerkend netwerk van professionals die op natuurlijke wijze het goede kunnen doen.'

'Bijvoorbeeld dat er veel meer tijd nodig is in het voortraject dan vaak is afgesproken met de zorgverzekeraar. Casemanagers dementie moeten bijvoorbeeld werken met een gemiddeld aantal uren per cliënt. Maar daar komen ze niet altijd mee uit, omdat er pieken zitten in het ziektebeeld. Dat is iets dat we ook met de zorgverzekeraars bespreken. De bewustwording van de bedoeling van de wet kost ook tijd; voor alle professionals in het hele netwerk is bewustwording van het begrip 'gedwongen zorg' belangrijk, maar ook samen leren van casuïstiek en de betekenis ervan voor ieders handelen. Zoek naar alternatieven en weet elkaar daarin te vinden. Ook dat kost tijd die niet automatisch beschikbaar is. Hiervoor is nu in de meeste tuinen tijdelijke financiële dekking vanuit Subsidie Ondersteuning Wijkverpleging in combinatie met reguliere vergoedingen, maar er is nog geen zicht op structurele dekking.'

'Ook Zorgverzekeraars Nederland (ZN), de Inspectie Gezondheidszorg & Jeugd (IGJ) en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) zijn betrokken bij de praktijktuinen. Zij zien en merken ook dat het samen uitvinden is. Voortdurend gaat het gesprek over goede zorg en de bedoeling waaruit wordt gewerkt: langer thuis en in eigen regie. Ook wordt nu uitgezocht wat reële kosten zijn, want het gaat om meer dan alleen financiering van het stappenplan. Het gaat juist om voorkomen van inzet zoals het stappenplan. Wat dat betreft hebben we het tij mee. Er is meer aandacht voor domeinoverstijgend werken, maar het is wel voor iedereen spannend hoe dat te organiseren.

Gelukkig denken partijen erg mee. Zo heeft de IGJ inspectiebezoeken afgelegd en kijken zij mee. Dat gebeurt vanuit het principe ‘pas toe of leg uit’. Dat biedt veel ruimte voor zowel organisaties als in het vertrouwen van de professionals: als je vindt dat andere deskundigheid nodig is, of dat er eerder een multidisciplinair overleg moet plaatsvinden, dan volgens de Wzd is voorgeschreven; handel dan vanuit je professionaliteit.'

'Het belangrijkste is dat er heel veel energie vrijkomt wanneer je aangeeft dat de letter van wet belangrijk is, maar niet leidend. Het gaat om de geest van de wet en het voorkomen van onvrijwillige zorg. Goede zorg aan kwetsbare ouderen thuis is waar de professionals in het netwerk zich dagelijks voor inzetten. Dat vormt bijna altijd een mooi vertrekpunt, ook voor samenwerking tussen verschillende betrokken zorgverleners: laten we samen optrekken en kijken hoe het wel kan. Uiteindelijk willen we cliënten en hun naasten helpen bij de beste manier hoe ze zelf hun leven in wensen te richten.

Een tweede belangrijk punt is: klein te starten en vanuit een wijkteam stap voor stap op te bouwen. Casuïstiek helpt daar enorm bij. Het organiseren van de samenwerking in de wijk en de regio is natuurlijk al op allerlei manieren aan de orde: sluit daar op aan. Ga geen nieuwe netwerken bouwen maar versterk bestaande samenwerkingen en bouw daaruit verder op.

En derde belangrijk punt is om de opschaling naar extra deskundigheid voor professionals eenvoudig te maken en dat zoveel mogelijk laagdrempelig te doen. Ondersteun de frontliniewerkers daar goed in. Maak daarvoor ook gebruik van bestaande 24-uurs voorzieningen in de regio, eventueel over domeinen heen. Er is al veel deskundigheid 24/7 beschikbaar. En als we die verkokering overwinnen, kan er veel.'