Een spil in de zorg

Twintig jaar geleden zette Marlijn haar eerste stappen in de ouderenzorg. Na jaren in andere sectoren te hebben gewerkt, besloot ze vier jaar geleden terug te keren naar de plek waar haar hart ligt. ‘Er is in die jaren veel veranderd. De bewoners in een verpleeghuis worden ouder, en hun problemen complexer. De teams werken onder grotere druk. De rol van de gedragskundige in de ouderenzorg is daarbij belangrijker geworden.’

Deze rol reikt verder dan alleen de muren van het verpleeghuis. ‘We worden steeds vaker gevraagd voor consultaties in de thuissituatie. Samen met de specialist ouderengeneeskunde komen we bij de mensen thuis die tussen wal en schip vallen: te licht voor de GGZ of opname in een verpleeghuis, en te zwaar voor de huisarts. Terwijl er nog volop behandelingen mogelijk zijn. Ook op hoge leeftijd.’

Van diagnose naar duiding 

Waar de psycholoog vroeger vooral een diagnostische rol had, zit de GZ-psycholoog vandaag de dag in het hart van het zorgteam. ‘Als psycholoog observeer, analyseer en vertaal je het gedrag van een cliënt naar begrijpelijke adviezen. Wij worden vaak ingeschakeld bij gedragsproblemen, veroorzaakt door het ziektebeeld, of door bijvoorbeeld trauma, angst of depressie. Voor een zorgteam kan het heel ingewikkeld zijn als het gedrag van een bewoner ervoor zorgt dat ze hun werk niet meer goed kunnen uitvoeren. Maar wat betekent dit gedrag? En waar kan het vandaan komen?’

Marlijn ziet het als haar taak om niet alleen de bewoner verder te helpen, maar ook het zorgteam sterker te maken. ‘We coachen onze collega’s zodat ze beter begrijpen wat er gebeurt en ze gedragsproblemen kunnen voorkomen. We geven benaderingsadviezen of scholing over bepaalde ziektebeelden. Dat voorkomt veel frustratie en soms zelfs uitval.’

Opleiden in een krappe markt

Naast haar werk als psycholoog, is Marlijn ook praktijkopleider voor de opleiding tot GZ-psycholoog. Geen vanzelfsprekende rol in de ouderenzorg, waar het aantal opleidingsplekken al jarenlang beperkt is. ‘In de regio Arnhem hadden we een tekort aan opleidingsplaatsen. Kleine organisaties kunnen vaak niet zelfstandig opleiden. Om een opleidingsplaats aan te kunnen bieden moeten er minimaal twee GZ-psychologen in de organisatie werken, die minimaal drie jaar staan geregistreerd. Bijna alle organisaties in onze regio haalden deze strenge eisen niet. Daarom zijn we in de regio Arnhem een samenwerking gestart: het Gecombineerd Opleiden Psychologen Arnhem, oftewel het GOP Arnhem. 

Deze samenwerking blijkt succesvol te zijn. Sinds 2024 volgen negen psychologen in opleiding het traject, met nog meer instroom in het vooruitzicht. ‘Het trekt nieuwe professionals aan die eerder niet aan de ouderenzorg dachten. In de opleiding, maar ook in de organisatie. Als GZ-psycholoog is het leuk om begeleiding te geven aan studenten. Dat maakt het werk interessant.’

Toch is er een groot tekort aan GZ-psychologen, ook in de ouderenzorg. Het aantal gesubsidieerde opleidingsplaatsen blijft achter en veel opleidingsplekken worden nog altijd aan de GGZ toegekend. ‘We leiden nu nog deels op zonder subsidie, omdat we vinden dat het moet. Maar als we willen dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen, dan moet de psychologische expertise er ook zijn. Het is de sector van de toekomst. En daar hoort voldoende ruimte en erkenning voor opleiden bij.’

Het vak terug op de kaart

Het imago van het werk van psychologen in de ouderenzorg is volgens Marlijn aan het veranderen: ‘Het werk in de ouderenzorg is heel complex, maar dat beeld is er niet altijd bij iedereen. Via uitwisselingen binnen de opleiding laten we studenten kennismaken met de praktijk. Veel studenten beginnen met het idee dat ouderenzorg minder uitdagend is dan bijvoorbeeld de GGZ. Tot ze hier aan de slag gaan. Dan zijn ze verrast door de complexiteit en de impact van hun werk.’ 

Wat de ouderenzorg bijzonder maakt, volgens Marlijn, is de combinatie van individuele behandeling en werken in een multidisciplinair team. ‘Je werkt altijd samen met artsen, verpleegkundigen, paramedici en mantelzorgers. Dat vraagt andere vaardigheden dan in de GGZ.’

‘Wat kan er wél?’

Wat haar persoonlijk drijft, is de vraag wat kan er nog wel? ‘Er heerst een aanname dat ouderen niet meer behandelbaar zijn. Terwijl dit juist nog heel goed mogelijk is. Voor mensen met vergevorderde dementie zijn gespreksbehandelingen vaak niet effectief, maar kun je nog wel een trauma- of angst behandeling uitvoeren. Daar zijn we als sector nog voorzichtig mee. De aanname is vaak dat mensen van 80 plus niet meer behandeld kunnen worden. Maar juist in de laatste fase van het leven kunnen we soms nog veel betekenen.’

Voor Marlijn is de GZ-psycholoog in de ouderenzorg geen luxe, maar noodzaak. ‘We zijn er voor de cliënt, voor het team en voor het grotere systeem rondom een cliënt. We zorgen voor duiding, rust en richting. Het is een onmisbare discipline. De rol van de GZ-psycholoog verdient niet alleen meer erkenning, maar ook structurele inbedding in beleid, opleiding en financiering. Alleen dan kunnen we de ouderenzorg écht toekomstbestendig maken.’