Nieuws
Hoe staat het met
Hoe staat het met: de Green Deal Duurzame Zorg?
Een longread door de redactie van ActiZ
Hoe staat het met: de Green Deal Duurzame Zorg? keyvisual
In 2015 werd de eerste Green Deal Duurzame Zorg ondertekend. Hierin maakten zorgorganisaties en de overheid afspraken over de bijdrage die de zorgsector kan leveren aan het verbeteren van het milieu. Inmiddels is de derde Green Deal Duurzame Zorg gepresenteerd. Deze wordt naar verwachting in november 2022 ondertekend. In deze longread lees je meer over wat er is bereikt in de eerste twee Green Deals, hoe er aan de verduurzaming van de zorgsector wordt gewerkt en welke uitdagingen er zijn. Ook lees je meer over de aankomende Green Deal Duurzame Zorg 3.0.
Wat is een Green Deal?
- Green Deals zijn afspraken over duurzame plannen tussen de Rijksoverheid en partijen als bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden. In allerlei sectoren worden Green Deals gesloten, denk aan de landbouw, energie, infrastructuur, onderwijs, vervoer enzovoorts.
- Het doel van een Green Deal is dat duurzame plannen mogelijk worden gemaakt, en dat duurzaamheid in zijn algemeenheid wordt bevorderd en gestimuleerd. De overheid probeert knelpunten weg te nemen die het maken van duurzame plannen verhinderen. Bijvoorbeeld door wet- en regelgeving aan te passen of partijen samen te brengen.
- De Green Deal Duurzame Zorg, afgekort als GDDZ, is een uitwerking van de ambities uit het Klimaatakkoord en de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties specifiek voor de zorgsector. De zorgsector is verantwoordelijk voor 7 procent van de totale voetafdruk (CO2-uitstoot) van Nederland en heeft daarmee een substantiële impact op het klimaat.
- In de zorgsector zijn inmiddels twee opeenvolgende Green Deals Duurzame Zorg gesloten. De tweede deal loopt ten einde en de derde gaat van start. Over het algemeen hebben Green Deals een looptijd van een aantal jaar. In die periode committeren partijen zich aan de doelstellingen.
Een korte voorgeschiedenis
De Green Deal-aanpak
De Rijksoverheid begon de Green Deal-aanpak in 2011. Het doel van de Green Deals is om duurzame initiatieven en plannen zoveel mogelijk te bevorderen. De partijen die zich aan een deal verbinden werken samen aan concrete resultaten, en worden door de overheid geholpen daar waar dit nodig en mogelijk is. Dat kan zijn door het opzetten van samenwerkingsverbanden of door het aanpassen van wet- en regelgeving. Het gaat dus niet om financiële ondersteuning, daar zijn andere regelingen voor beschikbaar. Green Deals hebben een gemiddelde doorlooptijd van 2 tot 3 jaar.
Inmiddels zijn er meer dan 200 Green Deals gesloten met 1800 veldpartijen in verschillende sectoren, zoals in de bouw, voeding, energie en mobiliteit. Met al deze Green Deals wordt concreet uitvoering gegeven aan de klimaatambities.
Een aantal voorbeelden van Green Deals:
De Green Deal Eiwitrijke Gewassen
De Green Deal Circulaire Denim
Green Deal Bevorderen Duurzaam Bosbeheer
De Green Deals in de zorg
Green Deal Duurzame Zorg 1.0 - ‘Nederland op weg naar Duurzame Zorg’
Het Milieuplatform Zorgsector, de branchevereniging voor duurzaamheid in de zorg, nam het initiatief voor de eerste Green Deal voor de zorg. Op 27 oktober 2015 ondertekenden 54 partijen de Green Deal ‘Nederland op weg naar Duurzame Zorg’. Deze Green Deal ging vooral over het stimuleren van bewustwording en het delen van kennis. Het werken aan duurzaamheid leefde op dat moment nog niet heel erg in de zorg. Aan het einde van deze periode was dat anders. Na drie jaar waren er meer dan 150 partijen aangesloten. Door de Green Deal ging het onderwerp leven. Dat betekende ook dat de bestuurders betrokken raakten bij het thema duurzaamheid.
Resultaten van de eerste Green Deal
Meerdere organisaties behaalden het keurmerk Milieuthermometer, dat intussen toonaangevend is in de zorg. Er werd ook een nulmeting 'duurzaamheid in de zorg' gedaan. Die leverde een duidelijk inzicht op waar zorgorganisaties op dat moment stonden op het gebied van duurzaamheid en bood een goed startpunt. In deze publicatie van Milieuplatform Zorg vind je een overzicht van de resultaten van de eerste Green Deal.
Een ander belangrijk resultaat van de Green Deal was dat partijen zoals de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), de Nederlandse ggz, de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) , het ministerie van Volksgezondheid, Wetenschap en Sport, medisch specialisten en ook banken zich committeerden aan het gedachtegoed van de Green Deal. Daarmee werd de basis gelegd voor een nieuwe Green Deal.
De huidige Green Deal Duurzame Zorg 2.0 - ‘Duurzame zorg voor een gezonde toekomst’
Na het aflopen van de eerste Green Deal in 2018 startte aansluitend Green Deal nummer 2, die vaak 2.0 wordt genoemd. Deze Green Deal kreeg de titel ‘Duurzame zorg voor een gezonde toekomst’ en startte op 10 oktober 2018. Ook ActiZ ondertekende toen de Green Deal. Als branchevereniging was (en is) onze rol om achterban te activeren en het bewustzijn bij bestuurders te verhogen. De individuele zorgaanbieders werken aan concrete maatregelen.
Inmiddels hebben ruim 300 partijen deze Green Deal getekend, waarvan ook veel ActiZ-leden. Bij ondertekening maakt elke organisatie een ‘pledge’: een belofte over wat ze nastreven en wat ze gaan doen. Als ActiZ gaven we in onze pledge aan dat we zorginstellingen ondersteunen bij het verduurzamen van hun organisatie, door het beschikbaar stellen van informatie en goede voorbeelden te ontsluiten.
Afbeelding uit een video van het programma Duurzame Zorg
Ondersteuning van het ministerie
Het ministerie van VWS ondersteunt de Green Deal met het programma Duurzame Zorg. Het projectteam verstuurt regelmatig de nieuwsbrief Duurzame Zorg met allerlei ontwikkelingen en nieuws over duurzaamheid in de zorgsector. En ze organiseert jaarlijks het congres Duurzame Zorg in oktober.
Onderdeel van het programma Duurzame Zorg is de regiegroep Duurzaamheid, met daarin NFU, NVZ, VGN, ZN, de Nederlandse ggz, Nederlandse Vereniging van Banken, Milieu Platform Zorg en ActiZ. De regiegroep neemt besluiten over de uitvoering en monitoring van de afspraken in de Green Deal Duurzame Zorg. Ze monitort bijvoorbeeld hoe het gaat met verduurzaming van het vastgoed en gebruikt de resultaten om landelijk de financieringsbehoefte voor de energietransitie te bespreken. Waar nodig probeert de regiegroep financiële toezeggingen voor de verduurzamingsopgave te krijgen (zie ook kader hieronder).
De zorg vraagt klimaatminister om bijdrage aan duurzame ambities
De zorgsector werkt vanuit de Green Deal Duurzame Zorg graag mee aan het realiseren van de ambitieuze duurzaamheidsdoelstellingen uit het coalitieakkoord. Belangrijke voorwaarde daarbij is dat de overheid een actieve bijdrage levert voor het realiseren van de doelstellingen. In een brief aan minister Rob Jetten voor Klimaat en Energie, vroegen de partners van de Green Deal Duurzame Zorg in maart 2022 om ondersteuning om de ambities voor verduurzaming van de zorgsector te realiseren. De oproep aan de minister gaat om duidelijke en eenvoudige wet- en regelgeving en het toekennen van financiële middelen voor de zorgsector, bijvoorbeeld uit het Klimaatfonds. Een reactie is toegezegd maar die hebben we vooralsnog niet ontvangen.
Regionale Green Deals
Naast de landelijke Green Deal Zorg 2.0 zijn er ook tientallen regionale Green Deals Zorg gesloten. Dit zijn concrete, lokale afspraken die zorgorganisaties maken met bijvoorbeeld de gemeente en andere sectoren om te verduurzamen.
Welke resultaten levert de huidige Green Deal?
Er zijn veel resultaten behaald in de lopende Green Deal Duurzame Zorg. Hieronder een opsomming van de belangrijkste aan de hand van de vier pijlers: het verminderen van CO2-uitstoot, circulaire bedrijfsvoering, minder medicijnresten en een goede leef- en werkomgeving.
1. Minder CO2-uitstoot met de routekaart-aanpak
Door een routekaart voor duurzaam vastgoed op te stellen beschikken zorgorganisaties over data waarmee ze een energiestrategie richting 2030 en 2050 kunnen ontwikkelen. Een routekaart geeft per gebouw inzicht in de geplande maatregelen, de verwachtte CO2-reductie en de benodigde investeringen. Begin september 2022 hadden 111 ouderenzorgorganisaties (met 77 procent van het totale bruto vloeroppervlak) een routekaart ingediend. Het streven is dat uiteindelijk alle zorgorganisaties een routekaart opstellen en daarmee aangeven hoe ze hun CO2-uitstoot gaan verminderen.
Het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg (EVZ)
De routekaart voor duurzaam zorgvastgoed wordt ook wel de CO2-routekaart of portefeuilleroutekaart genoemd. Het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg (EVZ) is het kenniscentrum voor CO2-emissiereductie van zorgvastgoed en helpt en faciliteert specifiek zorgorganisaties met de aanpak van de routekaart. Ze hebben onder meer een handleiding en verschillende tools gemaakt die organisaties helpen bij het opstellen van de routekaarten. Het EVZ ondersteunt de zorgsector in brede zin bij het halen van de klimaatdoelen; het streven is 55 procent CO2-reductie in 2030* en 100 procent CO2-reductie in 2050. TNO en Stichting Stimular zijn de initiatiefnemers van het EVZ voor ziekenhuizen en organisaties voor langdurige zorg.
* Bij het sluiten van de Green Deal Duurzame Zorg 2.0 was dit nog 49% CO2-reductie.
2. Circulaire bedrijfsvoering
Circulaire bedrijfsvoering is een van de pijlers van de huidige Green Deal. Veel zorgorganisaties zijn projecten gestart voor het scheiden van afval, duurzame medische hulpmiddelen, reusables in plaats van disposables en hergebruik van plastic. Ook op het gebied van voeding en inkoop zijn veel stappen gezet. Er zijn in de looptijd van deze Green Deal steeds meer bouwstenen ontstaan voor een circulaire bedrijfsvoering. Toch ontbreekt het momenteel nog aan een samenhangende (keten)aanpak.
Een voorbeeld is het scheiden en recyclen van incontinentiemateriaal, iets wat veel zorgorganisaties graag willen aangezien dit een groot deel van het afval betreft. Om incontinentiemateriaal te kunnen recyclen moet het afval eerst goed gescheiden kunnen worden. Zorgorganisaties willen dit doen, maar veel afvalwerkers kunnen het niet gescheiden ophalen en/of verwerken. Waardoor zorgorganisaties besluiten om het dan ook niet gescheiden aan te bieden. Om deze afvalketen sluitend te krijgen, hebben we de steun van andere ministeries en de politiek hard nodig. Dit is een belangrijk punt van aandacht in de Green Deal Duurzame Zorg 3.0 die momenteel tot stand komt.
Circulaire en duurzame zorg in de praktijk
Een mooi voorbeeld van circulair werken is het duurzame servicecentrum van Interzorg Noord Nederland. Dit is een uniek concept waarbij alle logistieke aspecten van de zorgorganisatie bij elkaar worden gebracht op één locatie. De bereiding van maaltijden, het wassen van kleding en het distribueren van hulpmiddelen allemaal onder één dak. Met als doel: niet alleen kostenbesparend te werken, maar ook zo duurzaam mogelijke zorg leveren.
Lees meer over het servicecentrum van Interzorg
3. Minder medicijnresten in het afvalwater
We gebruiken in Nederland steeds meer medicijnen. Hierdoor komen er ook steeds meer medicijnresten in het riool en daarna in het water. Dit heeft een negatief effect op waterdiertjes, de bodem, het milieu en op de bereiding van drinkwater. De impact zal naar verwachting toenemen. Tijdens de Green Deal 2.0 is daarom door meerdere ministeries en stakeholders uit de zorg-, de farmaceutische- en de watersector een zogenaamde ‘Ketenaanpak Medicijnresten uit Water’ gemaakt. Daarin zijn afspraken gemaakt, bijvoorbeeld voor extra zuiveringsstappen bij rioolwaterzuiveringsinstallaties en voor extra waterfilters bij ziekenhuizen. De behaalde resultaten zijn echter nog beperkt toepasbaar in de ouderenzorg. In het algemeen geldt dat een brede toepassing van goede initiatieven lijkt te stagneren, mede door de kosten of te weinig kennis. Daarom vroegen zorgpartijen in maart 2022 toezeggingen van minister Rob Jetten van Klimaat en Energie (zie het kader eerder in dit artikel). De aanpak voor minder medicijnresten in het water is weer een pijler in de volgende Green Deal.
4. Gezonde leef- en woonomgeving
De invloed van een gezonde leef- en werkomgeving is groot, en kan een direct effect hebben op de gezondheid van bewoners, bezoekers en medewerkers. Hier komen duurzaamheid en gezondheid samen. Want een gezond makende leefomgeving leidt tot een minder grote zorgvraag. Zorgorganisaties zijn op allerlei manieren bezig met een gezonde leef- en werkomgeving. Denk aan beweegtuinen, rookvrije zorg en meer groen en planten in het verpleeghuis. Twee voorbeelden:
- Rijnwaal Zorggroep legde een prachtige tuin met een beweeg- en ontmoetroute aan, om de bewoners van de zorglocatie St. Jozef in Lent meer te laten integreren met buurtbewoners. Op de route liggen onder meer een bijenhotel, een jeu-de-boules-baan en moestuin. Deze wordt bijgehouden door bewoners en vrijwilligers.
- Thuiszorgorganisatie Vierstroom verstrekt e-bikes aan medewerker. Samen met Batavus ontwikkelden ze een e-bike die is aangepast aan de wensen van een zorgprofessional: een licht, energiezuinig model dat onderweg niet hoeft te worden opgeladen.
Evaluatie Green Deal 2.0
De Rijksoverheid faciliteert de uitvoering van de Green Deal Duurzame Zorg. Toen het einde van Green Deal 2.0 in zich kwam, besloot het ministerie van VWS de Green Deal Duurzame Zorg te evalueren. Het evaluatierapport werd in december 2021 opgeleverd en beschrijft op welke manier de Green Deal Duurzame Zorg 2.0 bijdraagt aan het verduurzamen van de gezondheidszorg. Het is ook een doorkijk naar de Green Deal 3.0, met aanbevelingen voor de toekomst van de Green Deal Duurzame Zorg.
Hoe nu verder?
De Green Deal Duurzame Zorg 2.0 heeft mooie resultaten opgeleverd, maar dat is nog niet voldoende. De opwarming van de aarde en de ontwikkelingen van de klimaatcrisis gaan sneller dan gedacht. We moeten dus allemaal meer doen om de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs nog te kunnen halen. De komende jaren zijn daarbij doorslaggevend. De zorgsector is verantwoordelijk voor 7 procent van de totale voetafdruk (CO2-uitstoot) van Nederland en heeft daarmee een substantiële impact op het klimaat. We moeten dus versnellen met vergroenen. Het ondertekenen van de aankomende Green Deal Duurzame Zorg 3.0 is daarin een belangrijke stap
Tijdlijn Green Deal Duurzame Zorg
2011
Start Green Deal-aanpak
Oktober 2015
Start Green Deal 1.0 'Nederland op weg naar Duurzame Zorg'
Oktober 2018
Start Green Deal 2.0 ‘Duurzame zorg voor een gezonde toekomst’ - ActiZ ondertekent de Green Deal
4 november 2022
Presentatie Green Deal 3.0
De Green Deal 3.0
In oktober 2022 loopt de huidige Green Deal Duurzame Zorg 2.0 af. In de periode daarvoor is er gewerkt aan de Green Deal Duurzame Zorg 3.0, met nauwe betrokkenheid van ActiZ in het schrijfproces. Deze nieuwe Green Deal voor de zorg is op 6 oktober 2022 gepresenteerd door alle betrokken partijen. De partijen hadden allemaal de nadrukkelijke wens om ambitieuze en concretere afspraken te maken die minder vrijblijvend zijn. Er is meer aandacht voor preventie en duurzaamheid in het (zorg)onderwijs en onderzoek. Ook worden er concrete ambities per pijler geformuleerd.
De Green Deal 3.0 gaat over de volgende vijf thema’s:
- Preventie (voorkómen van zorg, inclusief een gezonde werk- en leefomgeving)
- CO2-reductie (vastgoed (CO2-routekaarten) en vervoer)
- Circulair werken (afval, voeding, bouwmaterialen, inkoop)
- Terugdringen van medicijngebruik en medicijnresten in het afvalwater
- Integreren van het duurzame gedachtegoed in het (zorg)onderwijs
Iedere sector maakt voor 1 maart 2023 een uitvoeringsplan, dat op sectorniveau concrete en tijdgebonden (tussen)doelen stelt. Dit zorgt ervoor dat de zorg een minimale impact op klimaat en milieu heeft in 2050.
De rol van ActiZ in de Green Deal
Net als in de huidige Green Deal gaan we leden zo veel als mogelijk ondersteunen bij het verduurzamen. Allereerst door actieve kennisuitwisseling. In 2021 stelde ActiZ de visie op duurzaamheid vast en ontwikkelde een toolkit voor leden. En recent maakten we dit overzicht van de (verplichte) activiteiten en thema’s waar je als zorgorganisatie aan kunt werken. We delen tips en voorbeelden vanuit andere zorgorganisaties om zo snel in actie te komen. En we laten het thema duurzaamheid zoveel mogelijk terugkomen in verschillende ledenbijeenkomsten, bestuurlijke gremia en in de (meer)jarenambities.
Maar de ondertekening van de Green Deal Duurzame Zorg 3.0 vraagt om een rol die verder gaat. Dat doen we onder meer door het vertegenwoordigen van de sector in gesprekken met bijvoorbeeld ministeries, verzekeraars en banken. Zo houden we goed zicht op wat er verandert in wet- en regelgeving rondom duurzaam vastgoed, vervoer, gebruik plastics, enzovoorts. Daarnaast hebben verzekeraars en zorgkantoren steeds meer aandacht voor het thema duurzaamheid. Zij geven aan dat het verplichtende karakter hiervan zal toenemen. Ook daar houden we een vinger aan de pols, gaan we het gesprek met hen aan en informeren we onze leden waar nodig.
Mijn ActiZ
Ben je lid van ActiZ en wil je meer lezen over duurzaamheid?
Op Mijn Actiz vind je meer informatie over dit thema, waaronder een overzicht van de activiteiten en thema’s waar je als zorgorganisatie aan kunt werken. Ook vind je er terug aan welke verplichtingen je moet voldoen vanuit de overheid.
